تعیین حوزه‌های انتخاباتی یکی از مباحث حساس و پیچیده در هر نظام انتخاباتی است. این فرآیند نه تنها بر شفافیت و مردم‌سالاری انتخابات تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند تضمین‌کننده حقوق برابر شهروندان و تحقق عدالت اجتماعی باشد. در ادامه به بررسی مقتضیات اجتناب‌ناپذیر در تعیین حوزه‌های انتخاباتی مجلس می‌پردازیم.

1. تناسب جمعیتی
یکی از اصول اساسی در تعیین حوزه‌های انتخاباتی، تناسب جمعیتی است. هر حوزه انتخاباتی باید متشکل از جمعیتی تقریباً برابر با سایر حوزه ها باشد تا توازن و برابری در نمایندگی حفظ شود. این اصل مانع از آن می‌شود که حوزه‌هایی با جمعیت کمتر، نماینده‌ای برابر با حوزه‌های پرجمعیت داشته باشند که می‌تواند منجر به عدم توازن در توزیع قدرت و منابع گردد.

2. رعایت مرزهای جغرافیایی و اداری
در تعیین حوزه‌های انتخاباتی، رعایت مرزهای جغرافیایی و اداری نظیر استان‌ها، شهرستان‌ها و شهرها بسیار مهم است. این امر نه تنها به حفظ هویت محلی کمک می‌کند بلکه از پیچیدگی‌های اضافی در مدیریت انتخابات نیز جلوگیری می‌کند. همچنین، انتخاب حوزه‌هایی با مرزهای شناخته شده به افزایش ارتباط نمایندگان با موکلانشان و کاهش سوءتفاهم‌ها و اختلافات کمک می‌کند.

3. توجه به تنوع قومی و فرهنگی
در بسیاری از کشورها، تنوع قومی و فرهنگی به عنوان یکی از مقتضیات مهم در تعیین حوزه‌های انتخاباتی مطرح است. توجه به این تنوع، می‌تواند به نمایندگی بهتر اقلیت‌ها و جلوگیری از تبعیض‌های ساختاری کمک کند. ایجاد حوزه‌های انتخاباتی که منعکس‌کننده ترکیب جمعیتی متنوع کشور باشند، می‌تواند موجب تقویت همبستگی ملی و کاهش تنش‌های اجتماعی شود. به طور خلاصه، در تعیین حوزه های انتخاباتی باید به هویت تاریخی و فرهنگی مناطق مختلف توجه کرد. چرا که توجه به این امر برای حفظ انسجام اجتماعی و جلوگیری از تنش های قومی و مذهبی اهمیت دارد.

4. پیشگیری از تبعیض و جناح‌بندی‌های سیاسی
یکی از مشکلات رایج در تعیین حوزه‌های انتخاباتی، سوءاستفاده از این فرآیند برای ایجاد حوزه‌هایی با ترکیب جمعیتی خاص به نفع جناح یا حزب سیاسی خاص است. این پدیده که به «جری‌مندینگ»[1] مشهور است، می‌تواند به تخریب دموکراسی و ایجاد عدم توازن در نمایندگی سیاسی منجر شود. بنابراین، تعیین حوزه‌های انتخاباتی باید به گونه‌ای باشد که از هرگونه تبعیض و جانبداری سیاسی جلوگیری کند.

5. تحلیل و ارزیابی منظم جمعیتی
جمعیت‌شناسی و توزیع جمعیتی مناطق مختلف به مرور زمان تغییر می‌کند. از این رو، تحلیل و ارزیابی منظم و دوره‌ای جمعیت در تعیین حوزه‌های انتخاباتی ضروری است. بازنگری و اصلاح دوره‌ای مرزهای حوزه‌های انتخاباتی بر اساس تغییرات جمعیتی، تضمین می‌کند که توزیع نمایندگی همچنان عادلانه و متوازن باقی بماند.

6.  مشارکت عمومی و شفافیت در فرآیند
تعیین حوزه‌های انتخاباتی باید با مشارکت عمومی و در یک فرآیند شفاف صورت گیرد. نظرات و بازخوردهای عمومی می‌تواند به بهبود فرآیند و افزایش اعتماد عمومی به نتایج کمک کند. ایجاد سازوکارهای مشورتی و بهره‌گیری از نظرات نخبگان و کارشناسان می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر و عادلانه‌تر منجر شود.

نتیجه‌گیری
تعیین حوزه‌های انتخاباتی مجلس، فرآیندی پیچیده و حساس است که نیازمند توجه به مجموعه‌ای از مقتضیات و معیارهای اجتناب‌ناپذیر است. برابری جمعیتی، رعایت مرزهای جغرافیایی و اداری، توجه به تنوع قومی و فرهنگی، پیشگیری از تبعیض‌های سیاسی، تحلیل منظم جمعیتی، استفاده از فناوری‌های نوین، مشارکت عمومی و توازن میان منافع ملی و منطقه‌ای، از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که باید در این فرآیند مورد توجه قرار گیرند. با رعایت این مقتضیات، می‌توان به یک نظام انتخاباتی عادلانه و شفاف دست یافت که نمایانگر اراده و خواسته‌های تمامی اقشار جامعه باشد.

[1] پدیده «جری‌مندینگ» (Gerrymandering) به عمل دستکاری مرزهای حوزه‌های انتخاباتی به نفع یک حزب سیاسی یا گروه خاص اشاره دارد.

هسته فرهنگ و مشارکت سیاسی مرکز تحقیقات بسیج دانشگاه امام صادق(علیه السلام)